Συμμετοχή στα αποκτήματα του γάμου και συμφωνία για ολική ή μερική παραίτηση

Συμμετοχή στα αποκτήματα του γάμου και συμφωνία για ολική ή μερική παραίτηση

Συμμετοχή στα αποκτήματα του γάμου και συμφωνία για ολική ή μερική παραίτηση

Στο γάμο οι σύζυγοι διατηρούν την αυτοτέλεια της περιουσίας τους. Συχνά όμως ο σχηματισμός περιουσίας κατά τη διάρκεια ενός γάμου αποβαίνει εις βάρος του ενός συζύγου, για αυτό και ο νομοθέτης θέλησε να προστατεύσει τον οικονομικά ασθενέστερο σύζυγο. To ζήτημα έχει πρακτική σημασία όταν επέρχεται η λύση ενός γάμου.

Σύμφωνα με το άρθρο 1400 ΑΚ ,«αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα», αν ο γάμος λυθεί ή ακυρωθεί ή εάν υπάρξει διάσταση πάνω από τρία χρόνια, και η περιουσία του ενός συζύγου έχει αυξηθεί από τότε που τελέστηκε ο γάμος, τότε ο άλλος σύζυγος δικαιούται να απαιτήσει μέρος της αύξησης της περιουσίας, αρκεί αυτή η αύξηση να προήλθε από τη δική του συμβολή.

Ο νόμος μάλιστα καθιερώνει τεκμήριο της συμβολής του ενός συζύγου στην αύξηση της περιουσίας του άλλου συζύγου σε ποσοστό ένα τρίτο. Το τεκμήριο όμως είναι μαχητό και επιτρέπεται να αποδειχθεί από κάθε σύζυγο μικρότερη, μεγαλύτερη ή και καμία συμβολή.

Αύξηση της περιουσίας υπάρχει όταν προκύπτει οποιαδήποτε οικονομική ωφέλεια, από τη σύγκριση της περιουσίας κατά την τέλεση του γάμου (αρχική περιουσία) με το σύνολο της περιουσιακής κατάστασης  τη στιγμή που σταματάει η συμβολή του άλλου συζύγου (τελική περιουσία). Δεν υπολογίζονται στην περιουσία τα αποκτήματα από χαριστική αιτία ή από τύχη (π.χ. λαχείο) ή από τον πληθωρισμό, οπότε και είναι προφανές ότι δεν υπάρχει συμβολή του άλλου συζύγου.

Συμβολή μπορεί να γίνεται με οποιοδήποτε τρόπο, ακούσια ή εκούσια, με υλικά αγαθά ή όχι. Είναι απαραίτητο όμως να μην πρόκειται για εκπλήρωση υποχρέωσης, είτε συμβατικής είτε από τον νόμο. Έτσι, η συνεισφορά στις ανάγκες της οικογένειας του άρθρου 1389 AK δε δημιουργεί την αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα, στο μέτρο που δεν υπερβαίνει τις δυνάμεις του συζύγου. Για παράδειγμα, συμβολή μπορεί να είναι και η παροχή στέγης, η εργασία στο σπίτι, ακόμα και η παροχή συμβουλών, όμως λαμβάνονται υπόψη οι περιστάσεις κάθε συγκεκριμένης έγγαμης συμβίωσης.

Ειδικότερα, αν έχουν αυξηθεί και οι περιουσίες των δύο συζύγων μετά το γάμο, θα υπάρχουν δύο αμοιβαίες αξιώσεις για συμμετοχή στα αποκτήματα, που μπορούν να υπαχθούν σε συμψηφισμό. Αν πέρα από τυχόν συμβολή στην αύξηση ένας σύζυγος έχει προκαλέσει ζημία στον άλλο, τότε αυτή η ζημία θα υπολογιστεί για τον υπολογισμό της τελικής περιουσίας, αλλά όχι για στον υπολογισμό της συμβολής. Εννοείται, εξάλλου, πως η συμβολή θα πρέπει να προκαλεί την αύξηση της περιουσίας.

Οι διατάξεις αυτές είναι αναγκαστικού δικαίου και επειδή ο νόμος στο πλαίσιο της έγγαμης συμβίωσης δικαιολογεί το παραμερισμό των ατομικών συμφερόντων και των περιουσιακών δικαιωμάτων του συζύγου, η αξίωση για συμμετοχή στα αποκτήματα γεννιέται μόνο όταν λυθεί ο γάμος, όταν ακυρωθεί ή όταν υπάρξει τουλάχιστον τρίχρονη διάσταση. Τότε και επιτρέπεται παραίτηση από την αξίωση.

Αντιθέτως, ο νόμος δεν επιτρέπει ολική ή μερική παραίτηση του δικαιούχου όσο διαρκεί ο γάμος. Μία τέτοια εκ των προτέρων παραίτηση θα ήταν άκυρη ως ανήθικη ή αντίθετη στα χρηστά ήθη, καθώς θα θεωρείτο μέσο προς διευκόλυνση της λύσης του γάμου.

Πολύ συχνά όμως στην πράξη το ζήτημα της συμμετοχής στην περιουσία του άλλου συζύγου, γίνεται αντικείμενο των διαπραγματεύσεων των συζύγων για να καταλήξουν στην, κατά το άρθρο 1441 ΑΚ, συμφωνία συναινετικού διαζυγίου, με τον όρο ότι η συμφωνία τους για τα αποκτήματα, τελεί υπό την αίρεση της, εκ του συναινετικού διαζυγίου, λύσεως του γάμου.

Σε αυτήν την περίπτωση η υπό αίρεση ρύθμιση της ενοχικής αξιώσεως για τα αποκτήματα, με οποιοδήποτε περιεχόμενο, ακόμα και με μερική ή ολική παραίτηση, είναι ισχυρή. Αυτό συμβαίνει γιατί εάν μόνη η κοινή συναίνεση σε διαζύγιο συνιστά αυτοτελή και δεσμευτικό για το δικαστή λόγο διαζυγίου τότε στο στάδιο αυτό θα πρέπει να είναι δεσμευτικές και οι σχετικές ελάσσονες συμφωνίες. Θα πρέπει, όμως, να  μη συντρέχουν οι γενικοί όροι ακυρότητας της βούλησης (πλάνη, απάτη, απειλή). (βλ. σχετ. ΑΠ 336/2010, ΕφΘεσσ 739/2009, ΑΠ 7821/2006, ΑΠ 668/2001, ΕφΑθ 854/1989, Γ. Κουμάντου Οικογ. Δικ. Ι σελ. 208 και 264, Γ. Παπαδημητρίου Οικ.Δικ. Β΄ Εκδοση σελ. 289-290).

Επομένως, εάν η ρύθμιση ή η παραίτηση γίνει με τη μορφή αίρεσης στο συναινετικό διαζύγιο τότε είναι επιτρεπτή από τον νόμο. Σε περίπτωση που εκδοθεί το συναινετικό διαζύγιο, τότε ο σύζυγος ο οποίος ενάγεται εκ των υστέρων με την περί αποκτημάτων αγωγή, έχει ένσταση καταλυτική, στηριζόμενη στη διάταξη του άρθρου 454 ΑΚ. Επιπλέον, ο σύζυγος του οποίου η κύρια απαίτηση κατά του άλλου συζύγου για συμμετοχή στα αποκτήματα του αποσβέστηκε, δεν διατηρεί και συνεπώς δεν μπορεί να ασκήσει κατ’ αυτού την επικουρική, από τον αδικαιολόγητο πλουτισμό απαίτηση.  Σε περίπτωση βέβαια που η αίρεση δεν πληρωθεί (δεν εκδοθεί το διαζύγιο) η αίρεση, επειδή είναι αναβλητική, δεν επιφέρει αποτελέσματα.

Η συμφωνία ρύθμισης, μερικής ή ολικής παραίτησης από την αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα είναι καταρχήν άτυπη, η κατάρτισή της γίνεται γραπτώς για αποδεικτικούς λόγους. Εάν όμως έχει δοθεί εμπράγματη ασφάλεια κατά το άρθρο 1402 ΑΚ είναι αναγκαίο να τηρηθεί ο συμβολαιογραφικός τύπος.

Τέλος, η αξίωση για συμμετοχή στα αποκτήματα του γάμου παραγράφεται δύο έτη μετά τη λύση ή την ακύρωση του γάμου. Όσον αφορά τη διάσταση, δεν προβλέπεται κάποια παραγραφή αλλά καθυστερημένη άσκηση της αξίωσης μπορεί να απορριφθεί με την ένσταση της κατάχρησης δικαιώματος.