Μέμψη άστοργης δωρεάς
Μέμψη άστοργης δωρεάς
Σύμφωνα με το α. 1835 του Αστικού Κώδικα «κάθε δωρεά εν ζωή του κληρονομούμενου, η οποία κατά το άρθρο 1831 του Αστικού Κώδικα υπολογίζεται στην κληρονομιά, μπορεί να ανατραπεί εφ’ όσον η κληρονομιά που υπάρχει κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομούμενου δεν επαρκεί για να καλύψει τη νόμιμη μοίρα». Η διάταξη αυτή προστατεύει τον μεριδούχο κληρονομιάς, του οποίου το δικαίωμα στη νόμιμη μοίρα έχει προσβληθεί από χαριστικές εν ζωή πράξεις του κληρονομούμενου. Με την αγωγή «Μέμψης άστοργης δωρεάς» ο ενάγων ζητάει την ανατροπή της δωρεάς στο μέτρο που θίγει τη νόμιμη μοίρα του και την καταδίκη του εναγόμενου να του καταβάλει τόσο μέρος από τη δωρεά όσο χρειάζεται για να συμπληρωθεί η νόμιμη μοίρα του.
Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1835 και 1831 του Αστικού Κώδικα συνάγεται ότι σε ανατροπή υπόκειται εκείνη η δωρεά, η οποία κατά τη διάταξη του α. 1831 ΑΚ υπολογίζεται στην κληρονομιά, δηλαδή:
α) οτιδήποτε ο κληρονομούμενος παραχώρησε όσο ζούσε χωρίς αντάλλαγμα σε μεριδιούχο είτε με δωρεά είτε με άλλο τρόπο (π.χ. γονικές παροχές, οι οποίες προστίθενται στην κληρονομιά με την αξία που είχαν κατά το χρόνο της παροχής, οποτεδήποτε και αν έγιναν) και
β) οποιαδήποτε δωρεά ο κληρονομούμενος έκανε στα τελευταία δέκα έτη πριν από το θάνατο του και σε τρίτο, εκτός αν την επέβαλαν λόγοι ευπρέπειας ή ιδιαίτερο ηθικό καθήκον.
Περαιτέρω, σύμφωνα με το άρθρο 1509 ΑΚ οι γονικές παροχές, οι οποίες έγιναν για τη διατήρηση ή τη δημιουργία οικονομικής ή οικογενειακής αυτοτέλειας, είτε για την έναρξη ή την εξακολούθηση επαγγέλματος, αποτελούν δωρεές υποκείμενες σε μέμψη άστοργης δωρεάς, εφόσον, υπερβαίνουν το επιβαλλόμενο από τις περιστάσεις μέτρο. Συνεπώς, δεν αποτελεί δωρεά η οποία προσβάλλεται ως άστοργη, η παροχή του γονέα προς το τέκνο, όταν αυτή γίνεται μέσα στα όρια που επιβάλλουν οι περιστάσεις, έστω και αν θίγει τη νόμιμη μοίρα. Για την εφαρμογή της διάταξης αυτής, ενδεικνυόμενο από τις περιστάσεις μέτρο θεωρείται το ανάλογο προς την οικονομική κατάσταση, την κοινωνική θέση του γονέα κατά τη σύσταση της παροχής και την οικογενειακή κατάσταση, δηλαδή τον αριθμό και τις ηλικίες των τέκνων του, τις ανάγκες του τέκνου προς το οποίο γίνεται η παροχή, την οικονομική κατάσταση των άλλων τέκνων κλπ.
Το μέτρο αυτό δεν εξαρτάται από την αξία της νόμιμης μοίρας του δικαιούχου ή την κληρονομική του μερίδα, ο σκοπός του οποίου είναι διαφορετικός. Απορία του τέκνου δεν απαιτείται για τη σύσταση της γονικής παροχής, αλλά μόνον η συνδρομή ανάγκης με τις παραπάνω προϋποθέσεις του άρθ. 1509 ΑΚ. Αν δεν συντρέχει περίπτωση ανάγκης, τότε η παροχή έχει την έννοια της δωρεάς.
Από το συνδυασμό όλων ανωτέρω διατάξεων (1835, 1831 §§ 1 και 2 και 1509 ΑΚ) συνάγεται ότι για τον προσδιορισμό της κληρονομιάς και κατ’ επέκταση για την ανεύρεση της νόμιμης μοίρας, προστίθενται στην κληρονομιά, εκτός των άλλων, και οτιδήποτε ο κληρονομούμενος παραχώρησε όσο ζούσε χωρίς αντάλλαγμα στο μεριδούχο, είτε με δωρεά είτε με άλλο τρόπο, δηλαδή κάθε άλλη παροχή από ελευθεριότητα του γονέα προς το τέκνο, ασχέτως αν η παροχή αυτή αποτελεί ή όχι δωρεά ή αν γίνεται ή όχι με τον τύπο δωρεάς. Αρκεί ότι η παροχή γίνεται από ελευθεριότητα και όχι από νομική υποχρέωση.
Η αγωγή μέμψης άστοργης δωρεάς υπόκειται σε διετή παραγραφή που αρχίζει από το θάνατο του κληρονομούμενου (ά. 1836 ΑΚ).