Μεταβολή φορολογικής κατοικίας συνταξιούχου του ΤΣΜΕΔΕ σε κάτοικο εξωτερικού και συνταξιοδοτικό δικαίωμα – συνέπειες – υποχρεώσεις/διαδικασίες/διατυπώσεις έναντι του φορέα συνταξιοδότησης.
- Θεμελίωση συνταξιοδοτικού δικαιώματος: προϋποθέσεις και λόγοι διακοπής.
Σύμφωνα με το άρθρο 23 παρ. 1 του Ν. 915/1979 («Τροποποίηση νομοθεσίας περί ΤΣΜΕΔΕ κλπ.»): «Συντάξεως λόγω γήρατος δικαιούται, ο μέτοχος ο εξερχόμενος της ασφαλίσεως και έχων συμπληρώσει:
α. 35ετή χρόνον ασφαλίσεως ανεξαρτήτως ορίου ηλικίας.
β. 25ετή χρόνον ασφαλίσεως και το 58ον έτος της ηλικίας του.
γ. 20ετή χρόνον ασφαλίσεως καί το 60όν έτος της ηλικίας του.
Εις απάσας τας ανωτέρω περιπτώσεις απαιτείται και 15ετής τουλάχιστον χρόνος πραγματικής ασφαλίσεως εις το Τ.Σ.Μ.Ε.Δ.Ε.»
Μετά τη δημοσίευση του Ν. 3518/2006 (ΦΕΚ272Α/21.12.2006) «Περί αναδιάρθρωσης των κλάδων του ΤΣΜΕΔΕ», αναδιαρθρώθηκαν οι κλάδοι του ΤΣΜΕΔΕ. Σύμφωνα με το άρθρο 16 του Ν. 3518/2006, οι προϋποθέσεις συνταξιοδότησης λόγω γήρατος και αναπηρίας για τους ασφαλισμένους των σχετικών ταμείων (συμπεριλαμβανομένου του ΤΣΜΕΔΕ), είναι οι οριζόμενες στα άρθρα 24, 25 και 26 του Ν. 2084/1992, όπως ισχύουν, και εφόσον οι ασφαλισμένοι έχουν δικαιωθεί κύριας σύνταξης από το ΤΣΜΕΔΕ. Ειδικότερα δε, σύμφωνα με το άρθρο 24 του Ν. 2084/1992 («Συντάξεις – Νέοι από 1/1/1993 ασφαλισμένοι κλπ.»), οι (νέοι) ασφαλισμένοι δικαιούνται σύνταξη γήρατος αν έχουν συμπληρώσει το 65ο έτος της ηλικίας και έχουν πραγματοποιήσει χρόνο ασφάλισης 4.500 ημερών ή 15 ετών.
Νέες συνταξιοδοτικές ρυθμίσεις επήλθαν μεταγενέστερα και με το Ν. 4336/2015, ειδικότερες διατάξεις του οποίου έχουν εφαρμογή και για όσους συνταξιοδοτούνται με βάση τις διατάξεις του Ν. 2084/1992, όπως προβλέπεται στο άρθρο 1 παρ. 4 περ. δ’ αυτού.
Σύμφωνα με το Ν. 4387/2016, τέλος, το τ. ΕΤΑΑ-ΤΣΜΕΔΕ εντάχθηκε από 01/01/2017 στον Ε.Φ.Κ.Α. Ειδικότερα, ο Ε.Φ.Κ.Α. («Ενιαίος Φορέας Κοινωνικής Ασφάλισης») είναι Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου (Ν.Π.Δ.Δ.), το οποίο τελεί υπό την εποπτεία του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Κατέστη οιονεί καθολικός διάδοχος των σε αυτόν εντασσόμενων φορέων κύριας κοινωνικής ασφάλισης. Σύμφωνα με το άρθρο 53 παρ. 1 του ανωτέρω νόμου, προβλέπεται ότι ο Ε.Φ.Κ.Α. αποτελείται από ένα κλάδο κύριας ασφάλισης και λοιπών παροχών, στον οποίο εντάσσονται, σύμφωνα με τα ειδικώς οριζόμενα στο άρθρο 51 του νόμου, οι εκεί αναφερόμενοι φορείς, με τους κλάδους, τομείς και λογαριασμούς τους, πλην των αναφερόμενων στο Κεφάλαιο Στ’ του ως άνω νόμου. Μεταξύ των άλλων Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης, στον Ε.Φ.Κ.Α. υπάγεται πλέον το Ενιαίο Ταμείο Ανεξάρτητα Απασχολουμένων (Ε.Τ.Α.Α.), ο Κλάδος Κύριας Ασφάλισης αυτού, ο Τομέας Σύνταξης Μηχανικών και Εργοληπτών Δημοσίων Έργων (ΤΣΜΕΔΕ), η Ειδική Προσαύξηση και ο Κλάδος Υγείας.
Σε κάθε περίπτωση, σύμφωνα με τα παραπάνω, η θεμελίωση συνταξιοδοτικού δικαιώματος σημαίνει ότι ταυτόχρονα έχουν συμπληρωθεί τόσο οι ελάχιστες απαιτούμενες από τη συνταξιοδοτική νομοθεσία ημέρες ασφάλισης, όσο και η ηλικία. Από την ημερομηνία κατά την οποία συντρέχουν οι προϋποθέσεις αυτές, το θεμελιωμένο δικαίωμα μπορεί να ασκηθεί με αίτηση συνταξιοδότησης, προκειμένου να χορηγηθεί η σύνταξη.
Σημειώνεται ότι το δικαίωμα σύνταξης, κατά την εν γένει ισχύουσα συνταξιοδοτική νομοθεσία, λήγει στις εξής περιπτώσεις:
- Στην περίπτωση της σύνταξης γήρατος, στο τέλος του μήνα κατά τον οποίο επήλθε ο θάνατος του συνταξιούχου,
- σε περίπτωση που η σύνταξη χορηγήθηκε χωρίς να συντρέχουν οι νόμιμες προϋποθέσεις, οπότε και η σύνταξη διακόπτεται οριστικά από την 1η του επόμενου μήνα ελλείψεως των προϋποθέσεων (χωρίς αναζήτηση των καταβληθέντων όταν δεν υπάρχει δόλος ασφαλισμένου) ως και
- σε περίπτωση που η σύνταξη χορηγήθηκε βάσει ψευδών και απατηλών στοιχείων, οπότε και η σύνταξη διακόπτεται οριστικά από την 1η του επόμενου μήνα διαπίστωσης.
- Η ειδική περίπτωση της απασχόλησης συνταξιούχων.
Πέραν των ανωτέρω αναφερόμενων, θα πρέπει να σημειωθεί ότι το δικαίωμα σύνταξης επηρεάζεται σε περίπτωση απασχόλησης των συνταξιούχων του ΤΣΜΕΔΕ ως εξής:
Οι συνταξιούχοι του Ταμείου, σύμφωνα με το Β.Δ. περί εκτελέσεως του Α.Ν. 2326/40 άρ.2, δεν έχουν δικαίωμα να ασκούν άμεσα ή έμμεσα το επάγγελμά τους ως ελεύθεροι επαγγελματίες ή μισθωτοί ούτε να συμμετέχουν ως εταίροι σε τεχνικές προσωπικές εταιρείες (ομόρρυθμες, ετερόρρυθμες) ή ως μέλη Δ.Σ. Ανώνυμης εταιρείας, με αποδοχές.
Στις ετερόρρυθμες εταιρείες , μπορούν να συμμετέχουν μόνο ως ετερόρρυθμοι εταίροι & σε καμία περίπτωση με την ιδιότητα του διαχειριστή της Ετερορρύθμου Εταιρίας.
Ο συνταξιούχος, μπορεί να κατέχει εταιρικά μερίδια σε ΕΠΕ αλλά σε καμία περίπτωση δε μπορεί να είναι διαχειριστής της ΕΠΕ. Μπορεί να είναι μέτοχος σε Α.Ε. και άμισθο μέλος Δ.Σ. Α.Ε., αλλά δεν μπορεί να είναι διευθύνων σύμβουλος ή εκπρόσωπος τεχνικής Α.Ε. με αποφασιστικές αρμοδιότητες.
Σε περίπτωση που ο συνταξιούχος επανέλθει στο επάγγελμα & υπαχθεί εκ νέου στην ασφάλιση του Ταμείου & για όσο χρόνο ασκεί το επάγγελμα του μηχανικού χωρίς την καταβολή προσαυξημένων ασφαλιστικών εισφορών, ισχύουν οι καταστατικές διατάξεις του Ταμείου, που προβλέπουν την αναστολή καταβολής της σύνταξης.
Για τους συνταξιούχους λόγω γήρατος φορέων κύριας ασφάλισης που αναλαμβάνουν εργασία μισθωτών ή αυτοαπασχολουμένων, προβλέπεται αναστολή καταβολής της κύριας σύνταξης, μέχρι τη συμπλήρωση του 55ου έτους της ηλικίας.
Μετά τη συμπλήρωση του 55ου έτους της ηλικίας, όσοι αναλαμβάνουν μισθωτή εργασία μη μηχανικού, λαμβάνουν το ποσό της μηνιαίας ακαθάριστης κύριας σύνταξης που αντιστοιχεί σε 30 ημερομίσθια ανειδίκευτου εργάτη, όπως αυτά έχουν διαμορφωθεί την 31η Δεκεμβρίου του προηγούμενου έτους, ενώ το ποσό της μηνιαίας ακαθάριστης κύριας σύνταξης που υπερβαίνει τα 30 ημερομίσθια ανειδίκευτου εργάτη καταβάλλεται μειωμένο κατά 70%.
Στις περιπτώσεις δικαιούχων κατωτάτων ορίων, η σύνταξη περιορίζεται στο οργανικό ή στα οργανικά ποσά, για όσο διάστημα διαρκεί η εργασία.
Για όσους αυτοαπασχολούνται μετά τη συμπλήρωση του 55ου έτους της ηλικίας, το ποσό της μηνιαίας ακαθάριστης κύριας ή κύριων συντάξεων που υπερβαίνει τα 60 ημερομίσθια ανειδίκευτου εργάτη, όπως αυτά διαμορφώνονται και ισχύουν την 31η Δεκεμβρίου του προηγούμενου έτους, περικόπτεται. Η επικουρική σύνταξη δεν συνυπολογίζεται για τον ανωτέρω περιορισμό και καταβάλλεται κανονικά.
Οι συνταξιούχοι γήρατος και αναπηρίας οφείλουν να δηλώσουν την ανάληψη εργασίας ή ότι αυτοαπασχολούνται στον φορέα ή στους φορείς κύριας ασφάλισης από τους οποίους συνταξιοδοτούνται.
Σε περίπτωση που ο απασχολούμενος συνταξιούχος δεν δηλώσει την ανάληψη εργασίας ή ότι αυτοαπασχολείται, γίνεται καταλογισμός του ποσού των συντάξεων που έλαβε κατά το διάστημα που εργάστηκε ή αυτοαπασχολήθηκε και επιβάλλεται πρόστιμο επί του καταλογισθέντος ποσού ίσο με το νόμιμο τόκο υπερημερίας. Το καταλογιζόμενο αυτό ποσό δεν μπορεί να είναι μικρότερο από δυο μηνιαίες συντάξεις ακόμη και εάν το διάστημα εργασίας ή απασχόλησης είναι μικρότερο.
- Ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων στην Ε.Ε. και συντονισμός της κοινωνικής ασφάλισης σε επίπεδο Ε.Ε.
Περαιτέρω, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η οδηγία 2004/38/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, σχετικά με το δικαίωμα των πολιτών της Ένωσης και των μελών των οικογενειών τους να κυκλοφορούν και να διαμένουν ελεύθερα στην επικράτεια των κρατών μελών, σκοπεί στο να ενθαρρυνθούν οι πολίτες της Ένωσης να ασκήσουν το δικαίωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής στην επικράτεια των κρατών μελών, να περιοριστούν στο ελάχιστο αναγκαίο οι διοικητικές διατυπώσεις, να παρασχεθεί ένας καλύτερος ορισμός του καθεστώτος των μελών της οικογένειας και να περιοριστούν οι δυνατότητες άρνησης εισόδου ή διακοπής του δικαιώματος διαμονής.
Συνακόλουθα, μία από τις τέσσερις ελευθερίες των πολιτών της ΕΕ είναι η ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων. Περιλαμβάνει τα δικαιώματα μετακίνησης και διαμονής των εργαζομένων, τα δικαιώματα εισόδου και διαμονής των μελών της οικογένειας, το δικαίωμα εργασίας σε άλλο κράτος μέλος και το δικαίωμα σε ίση μεταχείριση με τους υπηκόους του εν λόγω κράτους μέλους. Στο πλαίσιο θέσπισης της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων, προωθήθηκε και ο συντονισμός της κοινωνικής ασφάλισης σε επίπεδο Ε.Ε.
Συγκεκριμένα, ο Κανονισμός (ΕΚ) 883/2004 ρυθμίζει θέματα Κοινωνικής Ασφάλισης των εργαζομένων και των μελών οικογενείας τους που μετακινούνται σε κράτη μέλη της Ε.Ε., του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) και στην Ελβετία. Εφαρμόζεται σε κράτη – μέλη της Ε.Ε από 1/5/2010, στην Ελβετία από 1/4/2012, και στα κράτη του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) από 1/6/2012.
Ο Κανονισμός εξασφαλίζει στους μισθωτούς, στους αυτοτελώς απασχολουμένους, στους δημοσίους υπαλλήλους και στα προστατευόμενα μέλη των οικογενειών τους:
- Την ισότητα της ασφαλιστικής μεταχείρισης.
- Τον συνυπολογισμό των χρόνων ασφάλισης που πραγματοποιήθηκαν στα κράτη μέλη τόσο για την θεμελίωση συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων όσο και για τον υπολογισμό της σύνταξης.
- Την καταβολή ολόκληρης της σύνταξης σε περίπτωση που ο δικαιούχος κατοικεί σε άλλο κράτος-μέλος της Ε.Ε. του Ε.Ο.Χ. ή στην Ελβετία.
Με άλλα λόγια, οι βασικές αρχές του Κανονισμού είναι οι εξής:
i. Ο πολίτης της ΕΕ υπάγεται στη νομοθεσία μίας μόνο χώρας κάθε φορά και, συνεπώς, καταβάλλει εισφορές σε μία μόνο χώρα. Οι φορείς κοινωνικής ασφάλισης θα αποφασίσουν για το ποιας χώρας η νομοθεσία θα εφαρμοστεί σε κάθε περίπτωση.
ii. Ο πολίτης της ΕΕ έχει τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με τους υπηκόους της χώρας στην οποία είναι ασφαλισμένος. Αυτή είναι η αρχή της ίσης μεταχείρισης ή της απαγόρευσης των διακρίσεων.
iii. Κατά τον υπολογισμό των παροχών κοινωνικής ασφάλισης που δικαιούται ο ενδιαφερόμενος, λαμβάνονται υπόψη, εφόσον απαιτείται, οι προηγούμενες περίοδοι ασφάλισης, εργασίας ή διαμονής σε άλλες χώρες.
iv. Εάν ο ενδιαφερόμενος δικαιούται χρηματική παροχή από μία χώρα, μπορεί, κατά κανόνα, να τη λάβει ακόμα και εάν ζει σε διαφορετική χώρα.
4. Η ειδική περίπτωση της μεταφοράς φορολογικής κατοικίας του συνταξιούχου.
Τέλος, όσον αφορά στη μεταφορά φορολογικής κατοικίας από την Ελλάδα στο εξωτερικό, όπως προκύπτει από τη σχετική φορολογική νομοθεσία (κυρίως Κώδικας Φορολογίας Εισοδήματος, ΠΟΛ 1128/2006, ΠΟΛ 1249/2015, ΠΟΛ 1026/2014), αυτή μόνο φορολογικές συνέπειες έχει. Ειδικότερα, εφόσον γίνει δεκτή η μεταφορά στη Δ.Ο.Υ. Κατοίκων Εξωτερικού, ο φορολογούμενος που έχει τη φορολογική του κατοικία στην αλλοδαπή, φορολογείται στην Ελλάδα μόνο για το εισόδημα που αποκτά εντός της επικράτειας. Στην περίπτωση που ο μεταφερθείς, φορολογικός κάτοικος εξωτερικού δεν αποκτά πραγματικό εισόδημα στην Ελλάδα, δεν έχει υποχρέωση υποβολής φορολογικής δήλωσης στην Ελλάδα.
Συμπέρασμα:
Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, ήτοι τη θεμελίωση συνταξιοδοτικού δικαιώματος σύμφωνα με την ισχύουσα ελληνική νομοθεσία (σχετική με τους ασφαλισμένους στο ΤΣΜΕΔΕ), τις προϋποθέσεις έναρξης και τους λόγους λήξης -διακοπής-αναστολής του συνταξιοδοτικού δικαιώματος, τις συνέπειες της μεταφοράς φορολογικής κατοικίας αλλά και το ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο ως προς την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, καταλήγουμε στο ότι:
Ο υπήκοος χώρας της ΕΕ, ως συνταξιούχος που λαμβάνει παροχές από ένα κράτος-μέλος της Ε.Ε., μπορεί να μετοικήσει και να ζήσει σε οποιοδήποτε κράτος-μέλος της ΕΕ, χωρίς να επηρεάζεται το συνταξιοδοτικό του δικαίωμα, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί δυνάμει της εσωτερικής νομοθεσίας του κράτους – μέλους απονομής. Με άλλα λόγια, οι συντάξεις πρέπει να καταβάλλονται ανεξάρτητα από το που ζει ο συνταξιούχος.
Επιπλέον, ως προς τις υποχρεώσεις του συνταξιούχου που μετοικεί εκτός Ελλάδας ισχύουν τα κάτωθι:
Α) θα πρέπει πέραν της γνωστοποίησης περί μεταβολής της φορολογικής κατοικίας του, να υποβληθεί αίτηση περί αποφυγής διπλής φορολογίας, η οποία μάλιστα θα πρέπει να ενημερώνεται (με εκ νέου υποβολή) ανά τριετία. Το αρμόδιο τμήμα για την υποβολή και εξέταση της αίτησης αυτής είναι το «Τμήμα Διαδοχικής Ασφάλισης ΕΕ & Διμερών Συμβάσεων» της Δ/νσης Συντάξεων & Ασφάλισης του ΤΣΜΕΔΕ [Π.Π.Γερμανού 3-5 (πλατεία Κλαυθμώνος), Τ.Κ 105 61, Αθήνα, Τηλ: 210 37 40 000 (Τηλ. κέντρο), Fax: 210 37 40 319].
Β) Στο πλαίσιο πραγματοποίησης απογραφής των δικαιούχων σύνταξης, σκόπιμο είναι να υποβάλλεται ανά έτος έγγραφη Δήλωση Δικαιούχου Παροχής Σύνταξης, θεωρημένη από την αρμόδια αρχή του τόπου κατοικίας του συνταξιούχου (μπορεί να αποστέλλεται με φαξ ή ταχυδρομικά ή να υποβάλλεται στο αρμόδιο τμήμα δια ζώσης), προκειμένου να αποφεύγεται το ενδεχόμενο διακοπής της σύνταξης. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει κάποιο ειδικό έντυπο του ΤΣΜΕΔΕ προς συμπλήρωση, συνημμένα αποστέλλεται υπόδειγμα δήλωσης δικαιούχου παροχής σύνταξης που παρέχει το τ. ΙΚΑ – ΕΤΑΜ για διαμόρφωση και χρήση από εσάς. Η συγκεκριμένη δήλωση υποβάλλεται στη Δ/νση Συντάξεων & Ασφάλισης – Τμήμα Απονομής Κύριας Σύνταξης του ΤΣΜΕΔΕ [Π.Π.Γερμανού 3-5 (πλατεία Κλαυθμώνος), Τ.Κ 105 61, Αθήνα, Τηλ: 210 37 40 000 (Τηλ. κέντρο), Fax: 210 37 40 319].
Γ) Τέλος, ο λογαριασμός στον οποίο θα καταβάλλεται η σύνταξη από τον ΤΣΜΕΔΕ θα πρέπει να εξακολουθήσει να είναι λογαριασμός σε Πιστωτικό Ίδρυμα της Ελλάδας και όχι του εξωτερικού.