Άδειες γονέων με τέκνα
Στην ελληνική νομοθεσία προβλέπεται μια σειρά από παροχές και άδειες για εργαζόμενους γονείς, οι οποίες σχετίζονται τόσο με τη γέννηση και ανατροφή των παιδιών, όσο και με την καθημερινή φροντίδα και εκπαίδευσή τους. Ακολουθεί αναλυτική παρουσίαση των βασικών κατηγοριών αδειών όπως ρυθμίζονται από την ισχύουσα εργατική νομοθεσία καθώς και τα πλεονεκτήματα που προβλέπει η φορολογική νομοθεσία για τους εργαζόμενους γονείς.
Άδειες Εργαζόμενων Γονέων
• Άδεια Μητρότητας (Τοκετού & Λοχείας)
Η άδεια μητρότητας χορηγείται σε εργαζόμενες γυναίκες για συνολικό διάστημα 17 εβδομάδων, εκ των οποίων οι 8 εβδομάδες αφορούν την περίοδο πριν τον τοκετό και οι 9 εβδομάδες την περίοδο μετά από αυτόν (άρθρο 11 ν. 2874/2000). Σε περίπτωση πρόωρου τοκετού, το υπόλοιπο της άδειας που δεν έχει ληφθεί πριν τον τοκετό προστίθεται στο διάστημα μετά τον τοκετό, ώστε να διασφαλίζεται η κάλυψη των 17 εβδομάδων. Η άδεια αυτή θεωρείται πραγματικός χρόνος εργασίας, δεν επηρεάζει τη συνέχεια της εργασιακής σχέσης και δεν συμψηφίζεται με την κανονική άδεια. Η απουσία της εργαζόμενης λόγω κύησης και λοχείας θεωρείται ότι οφείλεται σε ανυπαίτιο κώλυμα και συνεπώς ο εργοδότης υποχρεούται να της καταβάλει μισθό για έναν μήνα εφόσον η εργαζόμενη απασχολείται πάνω από ένα έτος, ή για 15 ημέρες εάν η προϋπηρεσία της είναι μικρότερη (άρθρα 657 και 658 του Αστικού Κώδικα), αφαιρώντας τα ποσά που καταβάλλονται από τον ασφαλιστικό της φορέα. Επιπλέον, οι εργαζόμενες μητέρες δικαιούνται επίδομα μητρότητας από τον Ενιαίο Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (ΕΦΚΑ), εφόσον έχουν πραγματοποιήσει τουλάχιστον 200 ημέρες εργασίας εντός της διετίας πριν τον τοκετό, καθώς και συμπληρωματική παροχή από την Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης («ΔΥΠΑ»), εφόσον έχουν τουλάχιστον 10 ημέρες εργασίας στον ίδιο εργοδότη μέχρι την έναρξη της άδειας κυοφορίας-λοχείας. Τέλος, η διάρκεια της άδειας μητρότητας προσμετράται στον υπολογισμό των δώρων Χριστουγέννων και Πάσχα.
• Άδεια Πατρότητας
Κάθε εργαζόμενος πατέρας δικαιούται άδεια πατρότητας 14 εργάσιμων ημερών με αποδοχές, η οποία δίνεται κατά τη γέννηση του παιδιού. Μπορεί να ξεκινήσει 2 μέρες πριν τον τοκετό και να συνεχιστεί έως 30 μέρες μετά, είτε να ληφθεί εξ ολοκλήρου μετά τη γέννηση (άρθρο 27 ν. 4808/2021). Ο εργαζόμενος πρέπει να ενημερώσει έγκαιρα τον εργοδότη για να μη διαταραχθεί η εύρυθμη λειτουργία της επιχείρησης. Η άδεια χορηγείται υποχρεωτικά, ανεξαρτήτως προϋπηρεσίας ή οικογενειακής κατάστασης. Σε περίπτωση υιοθεσίας ή αναδοχής παιδιού έως 8 ετών, η άδεια ξεκινά με την ένταξη του παιδιού στην οικογένεια.
• Ειδική Άδεια Προστασίας Μητρότητας
Η εργαζόμενη μητέρα δικαιούται ειδική άδεια προστασίας μητρότητας διάρκειας 9 μηνών, η οποία μπορεί να ληφθεί μετά τη λήξη της άδειας μητρότητας (τοκετού–λοχείας) ή της ισόχρονης προς το μειωμένο ωράριο άδειας (άρθρο 142 ν. 3655/2008) Η άδεια αυτή μπορεί επίσης να ακολουθεί την ετήσια κανονική άδεια, εφόσον αυτό απαιτείται λόγω των σχετικών προθεσμιών. Εάν η εργαζόμενη μητέρα δεν κάνει χρήση της προβλεπόμενης ισόχρονης προς το μειωμένο ωράριο άδειας, δικαιούται αμέσως μετά τη λήξη της άδειας λοχείας την ειδική άδεια προστασίας μητρότητας, στη συνέχεια δε και το μειωμένο ωράριο, όπως αυτό ισχύει. Η άδεια χορηγείται με αίτηση της εργαζόμενης ή του αντιπροσώπου της προς την ΔΥΠΑ, εντός 60 ημερών από τη λήξη των ανωτέρω αδειών. Κατά τη διάρκεια της, η ΔΥΠΑ υποχρεούται να καταβάλλει στην εργαζόμενη μητέρα μηνιαίως ποσό ίσο με τον κατώτατο μισθό, όπως αυτός κάθε φορά καθορίζεται, καθώς και αναλογία δώρων εορτών και επιδόματος αδείας, με βάση το προαναφερόμενο ποσό. Ο εργοδότης καταβάλει τη διαφορά στο επίδομα αδείας, ενώ η υποχρέωσή του για δώρα περιορίζεται μόνο στα διαστήματα πριν και μετά το 9μηνο. Ο χρόνος της άδειας αυτής θεωρείται χρόνος ασφάλισης, με τη ΔΥΠΑ να αποδίδει στον ΕΦΚΑ τις προβλεπόμενες εισφορές, τόσο για τον εργαζόμενο όσο και για την ίδια. Να σημειωθεί ότι στην ελληνική εργατική νομοθεσία η συγκεκριμένη κατηγορία άδειας προβλέπεται μόνο για τις εργαζόμενες μητέρες, καθώς δεν υπάρχει αντίστοιχη πρόβλεψη για δυνατότητα χορήγησής της εξ ολοκλήρου ή τμηματικά και στους δύο γονείς.
• Άδεια Φροντίδας Τέκνου (Mειωμένο Ωράριο)
Οι εργαζόμενοι γονείς δικαιούνται, εναλλακτικά μεταξύ τους, άδεια φροντίδας τέκνου, ανεξάρτητα από το είδος της δραστηριότητας του άλλου γονέα και ακόμα και από το αν ο άλλος γονέας εργάζεται. Η άδεια αυτή χορηγείται για διάστημα 30 μηνών, με τη μορφή μειωμένου ωραρίου, το οποίο ξεκινά μετά είτε της άδειας μητρότητας ή της εννεάμηνης ειδικής άδειας για την προστασία της μητρότητας ή της τετράμηνης γονικής άδειας (άρθρο 37 ν. 4808/2021). Ο γονέας που κάνει χρήση της άδειας μπορεί να επιλέξει είτε καθυστερημένη προσέλευση, είτε πρόωρη αποχώρηση, είτε ενδιάμεση διακοπή της εργασίας για μία ώρα ημερησίως. Κατόπιν συμφωνίας με τον εργοδότη, το μειωμένο ωράριο μπορεί να εφαρμοστεί και με άλλους τρόπους, όπως π.χ. δύο ώρες μείωση ημερησίως για τους πρώτους 12 μήνες και μία ώρα για τους επόμενους 6, χορήγηση πλήρων ημερών άδειας σε εβδομαδιαία βάση, ισόχρονη συνεχόμενη άδεια ή με οποιοδήποτε άλλο συμφωνηθέν σχήμα. Η άδεια χορηγείται κατόπιν υπεύθυνων δηλώσεων των γονέων προς τον εργοδότη, με σαφή προσδιορισμό ποιος από τους δύο θα την ασκήσει ή πώς θα κατανεμηθεί. Η άδεια αυτή είναι με αποδοχές και λογίζεται ως χρόνος εργασίας.
• Άδεια Προγεννητικών Εξετάσεων και Γυναικολογικού Ελέγχου
Οι έγκυοι εργαζόμενες απαλλάσσονται από την εργασία χωρίς περικοπή αποδοχών, κατόπιν προηγούμενης ενημέρωσης του εργοδότη, με κάθε πρόσφορο μέσο, προκειμένου να υποβάλλονται σε εξετάσεις προγεννητικού ελέγχου, εφόσον αυτές οι εξετάσεις πρέπει να γίνουν κατά τη διάρκεια του χρόνου εργασίας (άρθρο 40 ν. 4808/2021).
Άδεια για Υποβολή σε Μεθόδους Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής
Εργαζόμενες, οι οποίες υποβάλλονται σε μεθόδους ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής του ν. 3305/ 2005 (Α’ 17), δικαιούνται άδεια επτά (7) εργάσιμων ημερών με αποδοχές, ύστερα από βεβαίωση του θεράποντος ιατρού ή του διευθυντή μονάδας ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (άρθρο 35 ν. 4808/2021).
• Γονική Άδεια
Η γονική άδεια αποτελεί ατομικό και αμεταβίβαστο δικαίωμα κάθε εργαζόμενου γονέα ή προσώπου που ασκεί τη γονική μέριμνα και χορηγείται για την ανατροφή του παιδιού, για συνολική διάρκεια 4 μηνών έως ότου το παιδί συμπληρώσει την ηλικία των 8 ετών (άρθρο 28 ν. 4808/2021). Μπορεί να ληφθεί συνεχόμενα, τμηματικά ή με ευέλικτο τρόπο, υπό την προϋπόθεση ότι ο εργαζόμενος έχει συμπληρώσει τουλάχιστον ένα έτος συνεχούς ή με διαδοχικές συμβάσεις εργασίας στον ίδιο εργοδότη. Η σχετική αίτηση υποβάλλεται τουλάχιστον έναν μήνα πριν την επιθυμητή έναρξη της άδειας (εκτός έκτακτης ανάγκης για την έναρξη της άδειας σε μικρότερο χρονικό διάστημα), και περιλαμβάνει τις ημερομηνίες έναρξης και λήξης. Ο εργοδότης απαντά εντός ενός μηνός και υποχρεούται να χορηγήσει την άδεια, εκτός αν τεκμηριώσει ότι θα προκληθεί σοβαρή διατάραξη της λειτουργίας της επιχείρησης, οπότε και η άδεια πρέπει να δοθεί το αργότερο εντός δύο μηνών. Η άδεια παρέχεται με σειρά προτεραιότητας μεταξύ των εργαζομένων στην επιχείρηση και χωρίς υποχρέωση καταβολής αποδοχών από τον εργοδότη. Για τους πρώτους δύο μήνες, ο εργαζόμενος γονέας λαμβάνει μηνιαίο επίδομα από τη ΔΥΠΑ ίσο με τον κατώτατο μισθό, μαζί με αναλογία δώρων και επιδόματος αδείας. Ο χρόνος επιδοτούμενης άδειας θεωρείται ως χρόνος ασφάλισης και οι σχετικές εισφορές αποδίδονται από τη ΔΥΠΑ. Για τον μη επιδοτούμενο χρόνο γονικής άδειας, ο οποίος λαμβάνεται υπόψη τόσο για τη θεμελίωση του ασφαλιστικού δικαιώματος όσο και για τον υπολογισμό του ποσού της σύνταξης, ο γονέας δύναται να αποκτήσει πλήρη ασφαλιστική κάλυψη από τον ασφαλιστικό του φορέα κατόπιν αναγνώρισης του χρόνου απουσίας του, σύμφωνα με το άρθρο 40 του ν. 2084/1992 (Α’ 165), εφόσον δεν έχει συμφωνηθεί να του καταβάλει αποδοχές ο εργοδότης.
• Άδεια Λόγω Ασθένειας Παιδιού ή Άλλου Εξαρτώμενου Μέλους
Οι εργαζόμενοι γονείς έχουν ατομικό και αμεταβίβαστο δικαίωμα να ζητούν άδεια άνευ αποδοχών έως 6 εργάσιμες ημέρες κάθε ημερολογιακό έτος για τη φροντίδα των παιδιών ή άλλων εξαρτώμενων μελών της οικογένειας. Η άδεια αυτή είναι δυνατόν να χορηγείται εφάπαξ ή τμηματικά και αυξάνεται σε 8 ημέρες για δύο παιδιά και σε 14 για περισσότερα από δύο (άρθρο 42 ν 4808/2021).
Ως εξαρτώμενα μέλη θεωρούνται:
– Παιδιά έως 16 ετών ή μεγαλύτερα με σοβαρά προβλήματα υγείας.
– Ο/η σύζυγος που δεν μπορεί να αυτοεξυπηρετηθεί.
– Γονείς και άγαμα αδέλφια που δεν αυτοεξυπηρετούνται λόγω υγείας ή ηλικίας, υπό την προϋπόθεση ότι ο εργαζόμενος τα φροντίζει και το εισόδημά τους είναι κάτω από το ετήσιο κατώτατο όριο ανειδίκευτου εργάτη.
• Άδειες Λόγω Σοβαρών Νοσημάτων ή Λόγω Νοσηλείας των Παιδιών
Οι εργαζόμενοι γονείς δικαιούνται ειδική γονική άδεια με αποδοχές, διάρκειας 10 εργάσιμων ημερών κατ’ έτος, για την κάλυψη αναγκών παιδιών έως 18 ετών που πάσχουν από σοβαρά νοσήματα (όπως ανάγκη για μεταγγίσεις, αιμοκάθαρση, νεοπλασματικές ασθένειες, μεταμοσχεύσεις, σπάνιες παθήσεις με αναπηρία 67% και άνω) καθώς και παιδιών, ανεξαρτήτως ηλικίας, με βαριά νοητική αναπηρία, σύνδρομο Down ή αυτισμό. Επιπλέον, προβλέπεται ειδική γονική άδεια νοσηλείας χωρίς αποδοχές, διάρκειας έως 30 εργάσιμων ημερών ετησίως, σε περίπτωση νοσηλείας του παιδιού λόγω ασθένειας ή ατυχήματος που απαιτεί την άμεση φυσική παρουσία του γονέα. Οι άδειες αυτές χορηγούνται αυτοτελώς για κάθε γονέα, χωρίς άλλες προϋποθέσεις, υπό την προϋπόθεση ότι έχουν προηγουμένως εξαντληθεί συναφείς άδειες με αποδοχές, εξαιρουμένης της κανονικής άδειας (άρθρα 43 & 44 ν 4808/2021).
• Μειωμένο Ωράριο Γονέων Παιδιών με Αναπηρία
Οι γονείς που εργάζονται σε επιχειρήσεις με τουλάχιστον 50 εργαζόμενους και έχουν παιδί με πνευματική, ψυχική ή σωματική αναπηρία, αποδεδειγμένη με ιατρική γνωμάτευση του ασφαλιστικού φορέα, έχουν αυτοτελές δικαίωμα για κάθε παιδί να ζητήσουν μείωση του ημερήσιου ωραρίου εργασίας τους κατά μία ώρα. Η μείωση αυτή συνοδεύεται από ανάλογη περικοπή αποδοχών (άρθρο 41 ν. 4808/2021).
• Άδεια Παρακολούθησης Σχολικής Επίδοσης Τέκνου
Οι εργαζόμενοι γονείς, πλήρους ή μερικής απασχόλησης, έχουν δικαίωμα να απουσιάζουν από την εργασία τους, χωρίς περικοπή αποδοχών και με άδεια του εργοδότη, έως τέσσερις εργάσιμες ημέρες ανά έτος, για να επισκέπτονται το σχολείο των παιδιών τους με σκοπό την παρακολούθηση της σχολικής τους επίδοσης και γενικότερης παρουσίας. Το δικαίωμα αυτό αφορά παιδιά έως 18 ετών που φοιτούν στην πρωτοβάθμια ή δευτεροβάθμια εκπαίδευση, καθώς και παιδιά με ειδικές ανάγκες, ανεξαρτήτως ηλικίας, που φοιτούν σε ειδικές δομές εκπαίδευσης. Η άδεια χορηγείται κατόπιν υπεύθυνης δήλωσης των γονέων προς τον εργοδότη ή τους εργοδότες, με την οποία δηλώνεται ποιος από τους δύο θα κάνει χρήση της άδειας ή πώς αυτή θα κατανεμηθεί μεταξύ τους. Οι εργοδότες οφείλουν να παρέχουν στους εργαζόμενους τις αντίστοιχες βεβαιώσεις (άρθρο 38 ν. 4808/2021).
• Άδεια Φροντιστή
Κάθε εργαζόμενος που έχει συμπληρώσει τουλάχιστον έξι μήνες συνεχόμενης ή διακεκομμένης απασχόλησης με συμβάσεις ορισμένου χρόνου, δικαιούται άδεια φροντιστή διάρκειας έως πέντε εργάσιμων ημερών τον χρόνο, χωρίς αποδοχές. Η άδεια αυτή χορηγείται για τη φροντίδα προσώπου που χρειάζεται σημαντική υποστήριξη λόγω σοβαρού ιατρικού λόγου, όπως αυτός πιστοποιείται με ιατρική γνωμάτευση. Ως φροντιστής θεωρείται ο εργαζόμενος που παρέχει προσωπική φροντίδα ή υποστήριξη είτε σε συγγενή είτε σε άτομο που διαμένει στο ίδιο νοικοκυριό. Συγγενείς θεωρούνται ο/η σύζυγος, σύντροφος με σύμφωνο συμβίωσης, τέκνα (φυσικά ή θετά), γονείς, αδέλφια και συγγενείς εξ αγχιστείας στον ίδιο βαθμό και γραμμή (άρθρο 29 ν 4808/2021).
• Απουσία από την Εργασία για Λόγους Ανωτέρας Βίας
Ο εργαζόμενος γονέας ή φροντιστής έχει δικαίωμα απουσίας από την εργασία του με αποδοχές έως 2 φορές κατ’ έτος και έως 1 εργάσιμη ημέρα κάθε φορά, για λόγους ανωτέρας βίας που σχετίζονται με επείγοντα οικογενειακά ζητήματα, όπως ασθένεια ή ατύχημα, τα οποία απαιτούν την άμεση παρουσία του. Η ανάγκη αυτή πρέπει να αποδεικνύεται με ιατρική γνωμάτευση νοσοκομείου ή θεράποντος ιατρού και αφορά είτε το παιδί του εργαζομένου είτε το/τη σύζυγο, το/τη σύντροφο με σύμφωνο συμβίωσης, τα τέκνα φυσικά ή θετά, τους γονείς, τα αδέλφια και τους συγγενείς εξ αγχιστείας στην ίδια γραμμή και στον ίδιο βαθμό (άρθρο 30 ν. 4808/2021).
• Άδεια για Μονογονεϊκές Οικογένειες
Στους εργαζόμενους γονείς που έχουν χηρέψει ή είναι άγαμοι και έχουν την αποκλειστική επιμέλεια του παιδιού, παρέχεται άδεια με αποδοχές διάρκειας 6 εργάσιμων ημερών τον χρόνο, επιπλέον από άλλες άδειες που προβλέπονται. Αν ο γονέας έχει 3 ή περισσότερα παιδιά, η άδεια αυξάνεται σε 8 εργάσιμες ημέρες ετησίως (άρθρο 45 ν. 4808/2021).
• Ευέλικτες Ρυθμίσεις Εργασίας
Οι εργαζόμενοι γονείς παιδιών έως 12 ετών ή φροντιστές έχουν δικαίωμα να ζητήσουν ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας (όπως τηλεργασία, ευέλικτο ή μειωμένο ωράριο). Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να έχουν συμπληρώσει 6 μήνες εργασίας στον ίδιο εργοδότη. Ο εργοδότης εξετάζει την αίτηση εντός 1 μήνα, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες της επιχείρησης και του εργαζομένου. Αν την απορρίψει ή την αναβάλει, πρέπει να το αιτιολογήσει εγγράφως. Ο εργαζόμενος μπορεί να επιστρέψει πρόωρα στο αρχικό καθεστώς εργασίας, αν αλλάξουν οι περιστάσεις, με αίτηση που εξετάζεται από τον εργοδότη όπως και η αρχική (άρθρο 31 ν. 4808/2021).
* Σημείωση: Για τη χορήγηση των προαναφερόμενων αδειών, συστήνεται η προσκόμιση πιστοποιητικού γέννησης του τέκνου στον εργοδότη. Επιπλέον, ανάλογα με το είδος της αιτούμενης άδειας, ενδέχεται να απαιτούνται και πρόσθετα δικαιολογητικά, όπως ιατρικές γνωματεύσεις, πιστοποιητικά οικογενειακής κατάστασης ή άλλα σχετικά έγγραφα, τα οποία τεκμηριώνουν το σχετικό δικαίωμα.
Φορολογικά και Ασφαλιστικά Οφέλη για Γονείς
• Μείωση Καταβλητέου Φόρου για Φορολογούμενο με Εξαρτώμενα Τέκνα
Σύμφωνα με τον ελληνικό κώδικα φορολογίας εισοδήματος, (άρθρα 15 & 16 ν. 4172/2013), ο φόρος που προκύπτει από το φορολογητέο εισόδημα που προέρχεται από μισθωτή εργασία και συντάξεις μειώνεται ανάλογα με τον αριθμό των εξαρτώμενων τέκνων ως εξής: €777 για φορολογούμενο χωρίς τέκνα, €900 με 1 τέκνο, €1.120 με 2 τέκνα, €1.340 με 3 τέκνα, €1.580 με 4 τέκνα και € 1.780 με 5 τέκνα. Για κάθε επιπλέον εξαρτώμενο τέκνο μετά το 5ο, η μείωση αυξάνεται κατά €220 ανά παιδί. Η μείωση αφορά φορολογητέο εισόδημα μέχρι του ποσού των €12.000, ενώ για εισόδημα που υπερβαίνει το εν λόγω ποσό, το ποσό της μείωσης μειώνεται κατά €20 για κάθε €1.000 εισοδήματος και κατ’επέκταση, για υψηλά εισοδήματα ενδέχεται να μην εφαρμόζεται και καθόλου.
• Μείωση Εισφορών για Μητέρες-Μισθωτές
Οι μητέρες ασφαλισμένες δικαιούνται, εφόσον πληρούν τις λοιπές προϋποθέσεις, μείωση κατά 50% των ασφαλιστικών εισφορών για τον κλάδο κύριας σύνταξης, για διάστημα δώδεκα (12) μηνών που ακολουθεί τον μήνα του τοκετού. Η μείωση αυτή ισχύει για το χρονικό διάστημα κατά το οποίο η εργαζόμενη απασχολείται και λαμβάνει αποδοχές – περιλαμβανομένων και των περιόδων άδειας με αποδοχές, όπως κανονική άδεια, ισόχρονη προς το μειωμένο ωράριο άδεια φροντίδας παιδιού ή ειδική άδεια προστασίας μητρότητας. Για τις ασφαλισμένες που έχουν λάβει επίδομα λοχείας, το 12μηνο ξεκινά από την επόμενη ημέρα της λήξης του επιδόματος, ενώ για όσες δεν έλαβαν σχετική επιδότηση, το διάστημα υπολογίζεται από την πρώτη ημέρα του μήνα που ακολουθεί τον τοκετό (Γενικό Έγγραφο 384846/01-10-2021 της Δ. Ασφάλισης).
Οι πληροφορίες είναι ακριβείς με βάση τα δεδομένα που είναι γνωστά στο συντάκτη κατά το χρόνο συγγραφής του άρθρου. Δεν έχουμε υποχρέωση να επικαιροποιούμε τα αναρτημένα άρθρα. Η δικηγορική μας εταιρεία δεν αναλαμβάνει ευθύνη έναντι οποιουδήποτε τρίτου που δεν είναι εντολέας μας και δεν έχει υπογράψει τους όρους συνεργασίας μας.