Αφανής εταιρεία
Με τα άρθρα 285-292 του Ν. 4072/2012 επιχειρήθηκε για πρώτη φορά η –χαλαρή έστω- ρύθμιση των ζητημάτων της αφανούς εταιρείας, μιας εταιρικής μορφής η οποία ανέκαθεν εμφανιζόταν πολύ συχνά στην πράξη αλλά ρυθμιζόταν ελάχιστα από το Νόμο. Ακριβώς λόγω αυτής της έλλειψης εξαντλητικής νομοθετικής ρύθμισης, η αφανής εταιρεία αποτελεί τον εταιρικό τύπο όπου γνωρίζει τη μεγαλύτερη εφαρμογή της η αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων, δίνοντας την δυνατότητα στους εταίρους της να ρυθμίσουν τις (εσωτερικές) εταιρικές τους σχέσεις απολύτως ελεύθερα.
Η αφανής εταιρεία είναι μια «εσωτερική», χωρίς νομική προσωπικότητα εταιρεία, στην οποία οι πράξεις για την επιδίωξη του κοινού εταιρικού σκοπού εκτελούνται στο όνομα μόνο ενός εταίρου (φυσικού προσώπου ή προσωπικής εταιρείας) ο οποίος καλείται εμφανής εταίρος, ενώ οι μη εμφανιζόμενοι προς τα έξω (αφανείς) εταίροι συμμετέχουν στα αποτελέσματα (κέρδη ή ζημίες) από τη δραστηριότητα του εμφανούς εταίρου. Πρόκειται δηλαδή για μια εταιρεία την ύπαρξη της οποίας γνωρίζουν μόνο όσοι συμμετέχουν σε αυτήν, ενώ στους τρίτους συναλλασσόμενους με αυτήν είναι γνωστός μόνο ο εμφανής εταίρος.
Λόγω των πλεονεκτημάτων που είχε η αφανής εταιρεία, όπως η ευελιξία, η δυνατότητα άμεσης έναρξής της λόγω έλλειψης διατυπώσεων και δημοσιότητας, η μεγάλη ελευθερία ρύθμισης των σχέσεων των εταίρων με συμφωνία μεταξύ τους η αφανής εταιρεία συναντάται πολύ συχνά στην πράξη. Για το λόγο αυτό κρίθηκε σκόπιμη η νομοθετική ρύθμιση ορισμένων ζητημάτων, δίχως όμως αυτή να είναι εξαντλητική σε σημείο τέτοιο ώστε να αφαιρείται η ευελιξία και η ελευθερία ρύθμισης των σχέσεων των εταίρων. Πάντως για όσα θέματα δεν ρυθμίζονται ισχύουν οι διατάξεις της εταιρείας του Αστικού Κώδικα (άρθ. 741-784 ΑΚ).
Έτσι λοιπόν, με το Ν. 4072/2012 για πρώτη φορά δίνεται ένας νομοθετικός ορισμός της αφανούς εταιρείας, σύμφωνα με τον οποίο με τη σύμβαση της αφανούς εταιρείας ένας από τους εταίρους (εμφανής εταίρος) παραχωρεί σε άλλον ή άλλους εταίρους (αφανείς εταίρους) δικαίωμα συμμετοχής στα αποτελέσματα μιας ή περισσότερων εμπορικών πράξεων ή εμπορικής επιχείρησης, που διενεργεί στο όνομά του, αλλά προς το κοινό συμφέρον των εταίρων.
Περαιτέρω διευκρινίζεται ότι η αφανής εταιρεία δεν έχει νομική προσωπικότητα και δεν καταχωρίζεται στο Γ.Ε.ΜΗ. καθώς και πως οι όροι της εταιρικής συμφωνίας αποδεικνύονται μόνο με έγγραφη συμφωνία των συμβαλλόμενων μερών, το περιεχόμενο της οποίας δεν γίνεται να αμφισβητηθεί με μάρτυρες , σε αντίθεση όσων ίσχυαν πριν το Ν. 4072/2012, όπου η ύπαρξη και οι όροι της αφανούς εταιρείας μπορούσαν να αποδειχθούν και με μάρτυρες, εσωτερικά βιβλία της εταιρείας αλλά και αλληλογραφία μεταξύ των εταίρων.
Σε γενικές γραμμές, από τον συνδυασμό των σχετικών διατάξεων του Ν. 4072/2012 και των διατάξεων του Αστικού Κώδικα για την εταιρεία προκύπτουν τα βασικά χαρακτηριστικά σημεία της αφανούς εταιρείας:
• Ο αφανής εταίρος καταβάλλει την εισφορά του στον εμφανή εταίρο. Το αντικείμενο της εισφοράς μεταβιβάζεται στον εμφανή εταίρο, εν όλω ή εν μέρει, ή παραχωρείται κατά χρήση.
• Οι τρίτοι αποκτούν δικαιώματα και αναλαμβάνουν υποχρεώσεις μόνον έναντι του εμφανούς εταίρου.
• Τη διαχείριση της αφανούς εταιρείας (προς τα έξω) ασκεί ο εμφανής εταίρος, ενώ η εταιρική συμφωνία μπορεί να ορίζει τον τρόπο λήψης αποφάσεων και εσωτερικής διαχείρισης της εταιρείας κατά τρόπο διαφορετικό.
• Ο αφανής εταίρος συμμετέχει στα κέρδη της εταιρείας κατά το ποσοστό ή το ποσό που έχει συμφωνηθεί στην εταιρική σύμβαση, ενώ αν δεν έχει οριστεί κάτι σχετικά, όλοι οι εταίροι (και ο αφανής) μετέχουν στα κέρδη κατά ίσα μέρη, ανεξάρτητα από την εισφορά τους.
• Ο αφανής εταίρος μετέχει στις ζημίες που προκύπτουν κατά το ίδιο ποσοστό με τα κέρδη. Μπορεί να συμφωνηθεί ότι η συμμετοχή του στις ζημίες δεν θα υπερβαίνει την αξία της εισφοράς του.
• Στο χρόνο που έχουν συμφωνήσει τα μέρη, καθώς και σε περίπτωση λύσης της εταιρείας, ο εμφανής εταίρος έχει υποχρέωση να λογοδοτήσει και να καταβάλει τα αναλογούντα κέρδη στον αφανή εταίρο. Επίσης ο αφανής εταίρος δεν υποχρεούται να επιστρέψει τα κέρδη που έλαβε σε προγενέστερες χρήσεις λόγω ζημιών μεταγενέστερων χρήσεων
• Ο αφανής εταίρος έχει δικαίωμα να πληροφορείται αυτοπροσώπως για την πορεία των εταιρικών υποθέσεων και να εξετάζει τα βιβλία και τα έγγραφα της εταιρείας
• Η παραγραφή των αξιώσεων μεταξύ των εταίρων παραγράφονται μετά από είκοσι (20) έτη
• Αν η αφανής εταιρεία συνεστήθη για ορισμένο χρονικό διάστημα, τότε λύεται με την παρέλευση αυτού του χρόνου, εκτός αν συμφωνήσουν διαφορετικά (ρητά ή σιωπηρά) οι εταίροι
• Η εταιρεία λύεται επίσης με κοινή συμφωνία όλων των εταίρων, αν επιτευχθεί ο εταιρικός σκοπός ή γίνει ανέφικτη η επίτευξη του σκοπού, με το θάνατο ενός εταίρου, εμφανούς ή αφανούς και με την πτώχευση ενός εταίρου (εκτός αν υπάρχει ρήτρα συνέχισης της εταιρείας).
Δεδομένου όμως του γεγονότος ότι η αφανής εταιρεία υπάρχει μόνο «εσωτερικά», δηλαδή σε μια σύμβαση που βρίσκεται «φυλαγμένη στο συρτάρι» των εταίρων και η οποία θα βγει προς τα έξω μόνο ως απόδειξη των συμφωνηθέντων μεταξύ των εταίρων ενώπιον Δικαστηρίου αν ανακύψει αντιδικία μεταξύ τους, ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα είναι το θέμα της καταγγελίας της εταιρείας. Ιδίως αν ληφθεί υπόψη ότι ο εμφανής εταίρος ασκεί την εμπορική δραστηριότητα στο όνομά του, εμφιλοχωρεί πάντα ο κίνδυνος να «χρησιμοποιηθεί» ο αφανής εταίρος για περιορισμένο χρονικό διάστημα για λόγους κυρίως χρηματοδοτήσεως η αυξήσεως του τζίρου της επιχείρησης και μόλις επιτευχθεί ο σκοπός του εμφανούς εταίρου αυτός να καταγγέλλει την εταιρεία.
Αν λοιπόν η εταιρεία έχει συσταθεί για αόριστο χρονικό διάστημα μπορεί να ασκηθεί καταγγελία αρκεί αυτό να γίνει σύμφωνα με την καλή πίστη και όχι άκαιρα, δηλαδή όχι σε χρονικό σημείο τέτοιο που να καθίσταται δυσχερής ή αδύνατη η συνέχιση της εταιρείας και έτσι να πληγούν τα συμφέροντα των λοιπών εταίρων. Στην περίπτωση αυτή ο καταγγέλλων μπορεί να υποχρεωθεί δικαστικώς, εφόσον διαγνωσθεί ότι ήταν πράγματι άκαιρη η καταγγελία, σε αποζημίωση των υπολοίπων εταίρων.
Από την άλλη πλευρά, αν η αφανής εταιρεία έχει συσταθεί για ορισμένο χρονικό διάστημα, μπορεί να καταγγελθεί πριν παρέλθει ο χρόνος αυτός μόνο αν υπάρχει σπουδαίος λόγος, γεγονός το οποίο κρίνεται δικαστικώς. Αν η εταιρεία καταγγελθεί χωρίς να υπάρχει σπουδαίος λόγος ο καταγγέλλων οφείλει να αποζημιώσει τους υπολοίπους εταίρους.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, προκειμένου να εξασφαλίζεται κατά τι περισσότερο ο αφανής εταίρος από το ενδεχόμενο της κακόπιστης συμπεριφοράς του αφανούς εταίρου, είναι δυνατόν στην εταιρική σύμβαση της αφανούς εταιρείας να προβλέπεται μια σημαντική ποινική ρήτρα για την περίπτωση καταγγελίας άνευ της συνδρομής σπουδαίου λόγου.
Εν κατακλείδι, παρά το γεγονός ότι συνήθως στην αφανή εταιρεία τα συμβαλλόμενα μέρη αντιμετωπίζουν με κάπως μεγαλύτερη «χαλαρότητα» το τυπικό μέρος της συμφωνίας τους σε σχέση με άλλες εταιρικές μορφές, εντούτοις, ακριβώς λόγω των ιδιαιτεροτήτων της αφανούς εταιρείας και με δεδομένο ότι η εταιρική της σύμβαση έχει πολύ μεγαλύτερη ελευθερία ως προς την διαμόρφωση του περιεχομένου της, θα πρέπει αυτή να ρυθμίζει όσο το δυνατόν περισσότερα ζητήματα με όσο πιο εξαντλητικό τρόπο γίνεται προκειμένου να διασφαλίζονται τα συμφέροντα όλων των εταίρων.