Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις
Α. Γενικά
Με το Ν.4019/2011 (« Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα και λοιπές διατάξεις»), ο έλληνας νομοθέτης προέβλεψε τη σύσταση και λειτουργία ενός νέου εταιρικού οχήματος, προσανατολισμένου στην Κοινωνική Οικονομία, των Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων (εφεξής και χάριν συντομίας Κοιν.Σ.Επ.).
Πρόκειται για αστικούς συνεταιρισμούς με κοινωνικό σκοπό, που διαθέτουν εκ του νόμου την εμπορική ιδιότητα. Τα μέλη μιας Κοιν.Σ.Επ. μπορούν να είναι είτε φυσικά πρόσωπα μόνον, είτε συνδυαστικά και φυσικά και νομικά πρόσωπα. Τα μέλη της συμμετέχουν σε αυτή με μια ψήφο, ανεξαρτήτως αριθμού συνεταιριστικών μερίδων που κατέχουν.
Β. Κατηγορίες
Ανάλογα με τον ειδικότερο σκοπό τους, διακρίνονται στις εξής ειδικότερες κατηγορίες, η δε διάκριση αυτή αναγράφεται υποχρεωτικώς στο καταστατικό τους και είναι αποκλειστική, δηλαδή μια Κοιν.Σ.Επ. δεν μπορεί να ανήκει σε περισσότερες από μία κατηγορίες:
α) Κοιν.Σ.Επ. Κοινωνικής Ένταξης, που αφορούν στην ένταξη στην οικονομική και κοινωνική ζωή των ατόμων που ανήκουν στις λεγόμενες «Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού» (ήτοι ομάδες των οποίων η συμμετοχή στην κοινωνική και οικονομική ζωή δυσχεραίνεται, είτε εξαιτίας κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων, είτε εξαιτίας σωματικής ή ψυχικής ή νοητικής ή αισθητηριακής αναπηρίας, είτε εξαιτίας απρόβλεπτων γεγονότων, τα οποία επηρεάζουν την εύρυθμη λειτουργία της τοπικής ή ευρύτερα περιφερειακής οικονομίας). Η ιδιαιτερότητα αυτής της κατηγορίας είναι ότι ποσοστό 40% τουλάχιστον των εργαζομένων στις επιχειρήσεις αυτές ανήκουν υποχρεωτικά στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού.
β) Κοιν.Σ.Επ. Κοινωνικής Φροντίδας, που αφορούν στην παραγωγή και παροχή προϊόντων και υπηρεσιών κοινωνικού- προνοιακού χαρακτήρα σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού, όπως οι ηλικιωμένοι, τα βρέφη, τα παιδιά, τα άτομα με αναπηρία και τα άτομα με χρόνιες παθήσεις.
γ) Κοιν.Σ.Επ. Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού, που αφορούν την παραγωγή προϊόντων και παροχή υπηρεσιών για την ικανοποίηση των αναγκών της συλλογικότητας (πολιτισμός, περιβάλλον, οικολογία, εκπαίδευση, παροχές κοινής ωφέλειας, αξιοποίηση τοπικών προϊόντων, διατήρηση παραδοσιακών δραστηριοτήτων και επαγγελμάτων κ.α), που προάγουν το τοπικό και συλλογικό συμφέρον, την προώθηση της απασχόλησης, την ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής και την ενδυνάμωση της τοπικής ή περιφερειακής ανάπτυξης.
Όλες οι Κοιν.Σ.Επ. εγγράφονται σε ειδικό μητρώο, ήτοι στο Μητρώο Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, το οποίο υπάγεται στο Γενικό Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας που τηρείται στη Διεύθυνση Κοινωνικής Προστασίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης.
Γ. Σύσταση και λειτουργία – ελάχιστο περιεχόμενο καταστατικού
Για τη σύσταση μιας Κοιν.Σ.Επ. απαιτείται η σύνταξη καταστατικού (όχι συμβολαιογραφικού) και η εγγραφή της στο ως άνω Μητρώο Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας. Από την εγγραφή, που περιλαμβάνει και την καταχώριση του καταστατικού στο Μητρώο, η Κοιν.Σ.Επ. αποκτά νομική προσωπικότητα και την εμπορική ιδιότητα. Το καταστατικό πρέπει να υπογράφεται από επτά (7) τουλάχιστον πρόσωπα, αν πρόκειται για Κοιν.Σ.Επ. της α’ ως άνω κατηγορίας (Κοινωνικής Ένταξης) και από πέντε (5) τουλάχιστον πρόσωπα, αν πρόκειται για Κοιν.Σ.Επ. της β’ ή της γ’ κατηγορίας (Κοινωνικής Φροντίδας ή Συλλογικού Σκοπού).
Το κεφάλαιο μιας Κοιν.Σ.Επ. διαιρείται σε συνεταιριστικές μερίδες, ο αριθμός των οποίων καθορίζεται στο καταστατικό της. Η ονομαστική αξία των μερίδων είναι ίδια για κάθε μια από αυτές. Τα μέλη της Κοιν.Σ.Επ. διαθέτουν τουλάχιστον από μία υποχρεωτική συνεταιριστική μερίδα, ως ελάχιστη χρηματική συμμετοχή στο κεφάλαιο της επιχείρησης, το ύψος της οποίας ορίζεται ελεύθερα από το καταστατικό και είναι ίσο για όλα τα μέλη. Στο καταστατικό επίσης μπορεί να προβλέπεται η απόκτηση προαιρετικών μερίδων χωρίς δικαίωμα ψήφου. Η απόκτηση συνεταιριστικών μερίδων πραγματοποιείται με καταβολή μετρητών. Πέραν του ποσού που καταβάλλει για την απόκτηση της συνεταιριστικής του μερίδας, το μέλος Κοιν.Σ.Επ. δεν έχει καμία άλλη ευθύνη έναντι των δανειστών της.
Το καταστατικό της Κοιν.Σ.Επ. πρέπει να περιέχει τουλάχιστον τα ακόλουθα στοιχεία:
α) Την επωνυμία, την έδρα και το σκοπό της Κοιν.Σ.Επ.. Ως έδρα της Κοιν.Σ.Επ. ορίζεται δήμος. Η επωνυμία της Κοιν.Σ.Επ. ορίζεται από το σκοπό της, το είδος της Κοιν.Σ.Επ. και την έκταση της ευθύνης των μελών της. Ονόματα μελών ή τρίτων δεν περιλαμβάνονται στην επωνυμία της Κοιν.Σ.Επ.
β) Τα πλήρη στοιχεία ταυτότητας ή την επωνυμία και τη διεύθυνση των ιδρυτικών μελών.
γ) Τους όρους εισόδου και εξόδου των μελών.
δ) Την έκταση της ευθύνης των μελών.ε) Το ύψος της συνεταιριστικής μερίδας καιστ) Τον ορισμό προσωρινής διοικητικής επιτροπής που θα μεριμνήσει για την έγκριση του καταστατικού και τη σύγκληση της πρώτης γενικής συνέλευσης για την ανάδειξη των οργά¬νων διοίκησης της Κοιν.Σ.Επ.
Δ. Όργανα
Τα σημαντικότερα όργανα μιας Κοιν.Σ.Επ. είναι η Γενική της Συνέλευση και η Διοικούσα Επιτροπή.Η Γενική Συνέλευση των μελών συνέρχεται με σχετική απόφαση της Διοικούσας Επιτροπής της Κοιν.Σ.Επ. τακτικώς, μια τουλάχιστον φορά κάθε χρόνο και μέσα σε διάστημα τριών (3) μηνών από τη λήξη της εκάστοτε οικονομικής χρήσης και εκτάκτως εφόσον υποβληθεί σχετικό αίτημα με συγκεκριμένο θέμα προς τη Διοικούσα Επιτροπή της Κοιν.Σ.Επ. από το 1/3 των μελών της ή με απόφαση της Διοικούσας Επιτροπής της Κοιν.Σ.Επ.
Η Διοικούσα Επιτροπή εκλέγεται από τη Γενική Συνέλευση των μελών της Κοιν.Σ.Επ., αποτελείται τουλάχιστον από τρία (3) μέλη και απαρτίζεται από τον Πρόεδρο και τα μέλη της. Η διάρκεια της θητείας των μελών ορίζεται από τα Καταστατικό και δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη των πέντε (5) ετών και μικρότερη των δύο (2). Η Διοικούσα Επιτροπή συνεδριάζει τακτικά μία (1) τουλάχιστον φορά το μήνα ή όποτε κριθεί αναγκαίο από το 1/3 των μελών της.
Οι αποφάσεις της Γενικής Συνέλευσης και της Διοικούσας Επιτροπής μπορούν να προσβληθούν εντός ενός (1) έτους ενώπιον του κατά τόπον αρμόδιου Μονομελούς Πρωτοδικείου, ενώ αποφάσεις των άνω οργάνων που αντίκεινται στις διατάξεις του Ν.4019/2011 ή στο καταστατικό της Κοιν.Σ.Επ. είναι εξαρχής άκυρες και δεν παράγουν κανένα έννομο αποτέλεσμα.
Ε. Κέρδη
Τα κέρδη μιας Κοιν.Σ.Επ. δεν διανέμονται στα μέλη της, εκτός εάν τα μέλη αυτά είναι και εργαζόμενοι σε αυτή. Τα κέρδη διατίθενται ετησίως κατά ποσοστό 5% για το σχηματισμό αποθεματικού, κατά ποσοστό έως 35% διανέμονται στους εργαζόμενους της επιχείρησης ως κίνητρο παραγωγικότητας σύμφωνα με τα οριζόμενα στο καταστατικό και το υπόλοιπο διατίθεται για τις δραστηριότητες της επιχείρησης και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
Στ. Πόροι
Οι πόροι της Κοιν.Σ.Επ. αποτελούνται από το κεφάλαιο της επιχείρησης, δωρεές τρίτων, έσοδα από την αξιοποίηση της περιουσίας της, έσοδα από την επιχειρηματική δραστηριότητά της, επιχορηγήσεις από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, την Ευρωπαϊκή Ένωση, διεθνείς ή εθνικούς οργανισμούς ή ΟΤΑ Α’ και Β’ βαθμού, έσοδα από άλλα προγράμματα, κεφάλαια από κληροδοτήματα, δωρεές και παραχωρήσεις της χρήσης περιουσιακών στοιχείων, καθώς και κάθε άλλο έσοδο από την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων της σύμφωνα με το καταστατικό της.
Ζ. Ιδιαιτερότητες και ευεργετικές διατάξεις -κίνητρα
Με το άρθρο 10 Ν. 4019/2011, ο νομοθέτης θέσπισε ορισμένα σημαντικά οικονομικά κίνητρα και μέτρα στήριξης των Κοιν.Σ.Επ. Ειδικότερα:
i) Οι εργαζόμενοι στις Κοιν.Σ.Επ., που ανήκουν στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού και λαμβάνουν επίδομα πρόνοιας ή επανένταξης ή οποιαδήποτε άλλη παροχή, συνεχίζουν να την εισπράττουν ταυτόχρονα με την αμοιβή τους από την Κοιν.Σ.Επ.
ii) Οι Κοιν.Σ.Επ. μπορούν να εντάσσονται σε προγράμματα στήριξης της επιχειρηματικότητας, σε προγράμματα του Ο.Α.Ε.Δ. για τη στήριξη της εργασίας και στις κάθε είδους ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης.
iii) Στις Κοιν.Σ.Επ. εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις των άρθρων 71 και 73 Ν.3842/2010 για τα φορολογικά κίνητρα ευρεσιτεχνίας και για τα κίνητρα για τη διατήρηση θέσεων εργασίας (μειωμένος φορολογικός συντελεστής επιχείρησης).
Σημαντική ευεργετική φορολογική διάταξη, που όμως καταργήθηκε ήδη με το Ν.4110/2013 συνιστούσε η παράγραφος 3 του άρθρου 10 Ν.4019/2011, σύμφωνα με την οποία οι Κοιν.Σ.Επ. δεν υπόκειντο σε φορολογία εισοδήματος για το ποσοστό των κερδών τους το οποίο διατίθετο για το σχηματισμό αποθεματικού και τις δραστηριότητές της. Για δε το ποσοστό των κερδών που διανέμετο στους εργαζόμενους υπόκειτο σε παρακράτηση φόρου εισοδήματος, σύμφωνα με τον εκάστοτε ισχύοντα φορολογικό συντελεστή του πρώτου, μετά από το αφορολόγητο ποσό, κλιμακίου εισοδήματος του Ν.2238/1994 ως ίσχυε (10% κατά τη χρονική περίοδο της κατάργησης). Με την παρακράτηση του φόρου αυτού εξαντλείτο η φορολογική υποχρέωση, όσον αφορά στα κέρδη των Κοιν.Σ.Επ. και των εργαζομένων των Κοιν.Σ.Επ. που ανήκαν στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού.
Κατόπιν της ανωτέρω κατάργησης, η φορολόγηση των συνολικών κερδών των Κοιν.Σ.Επ. δεν διαφέρει από αυτή των λοιπών συνεταιρισμών (αστικών, αγροτικών, προμηθευτικών) και ως προς τούτο δεν συντρέχουν πλέον στον ίδιο βαθμό τα φορολογικά κίνητρα για την προτίμηση αυτού του οχήματος έναντι κάποιων άλλων με παραπλήσια μορφή που στοχεύουν στην εξυπηρέτηση του ίδιου συλλογικού/κοινωνικού/φιλανθρωπικού σκοπού.
Περαιτέρω, τα μέλη – εταίροι μιας Κοιν.Σ.Επ. με μόνη την ιδιότητα του μέλους απαλλάσσονται από κάθε ασφαλιστική υποχρέωση (π.χ Ο.Α.Ε.Ε.), ενώ για τα μέλη – εταίρους που είναι ταυτόχρονα και εργαζόμενοι στην Κοιν.Σ.Επ. προβλέπεται ασφαλιστικό καθεστώς εξαρτημένης εργασίας (Ι.Κ.Α.).
Σημειώνεται ότι η εγγραφή μιας Κοιν.Σ.Επ. στο Μητρώο Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης γίνεται ατελώς (επομένως ΔΕΝ απαιτείται το γραμμάτιο κόστους σύστασης, το τέλος καταχώρισης στο ΓΕ.ΜΗ., η εγγραφή στον Ο.Α.Ε.Ε., η εγγραφή σε επιμελητήριο, και άλλα τέλη που επιβαρύνουν τους ενδιαφερομένους να συστήσουν άλλους εταιρικούς τύπους).
Οι Κοιν.Σ.Επ. τηρούν βιβλία Β’ κατηγορίας (απλογραφικά), εφόσον πραγματοποιούν έσοδα έως 1.500.000,00€ ανά χρήση και υποβάλουν κανονικά περιοδικές δηλώσεις Φ.Π.Α.
Η. Φορολογική Μεταχείριση
Σύμφωνα το άρθρο 45 περ. δ’ του Νέου Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος (Ν.4172/2013 – εφεξής «ΚΦΕ») σε φόρο εισοδήματος νομικών προσώπων και νομικών οντοτήτων υπόκεινται, μεταξύ άλλων, οι συνεταιρισμοί και οι ενώσεις αυτών.
Με την ΠΟΛ.1044/2015, διευκρινίστηκε ότι στους συνεταιρισμούς συμπεριλαμβάνονται και οι Κοιν.Σ.Επ., οι οποίες, σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ.1 του Ν.4019/2011, αποτελούν αστικούς συνεταιρισμούς με κοινωνικό σκοπό και διαθέτουν εκ του νόμου την εμπορική ιδιότητα.
Επίσης, σύμφωνα με το άρθρο 44 του ΚΦΕ, ο φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων και νομικών οντοτήτων επιβάλλεται ετησίως στα κέρδη που αυτά πραγματοποιούν, ενώ κατά άρθρο 47 παρ. 2 του ίδιου νόμου, ως εισόδημα από επιχειρηματική δραστηριότητα θεωρούνται και όλα τα υπόλοιπα έσοδα που αυτά αποκτούν.
Περαιτέρω, με την ΠΟΛ.1059/2015 διευκρινίσθηκε, ότι στα πάσης φύσεως έσοδα των ως άνω νομικών προσώπων και νομικών οντοτήτων περιλαμβάνονται και κάθε είδους συνδρομές, επιχορηγήσεις, αποζημιώσεις στα πλαίσια της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας, κλπ.
Συγκεκριμένα, οι πόροι της Κοιν.Σ.Επ , κατά το άρθρο 8 του Ν.4019/2011, αποτελούνται από το κεφάλαιο της επιχείρησης, δωρεές τρίτων, έσοδα από την αξιοποίηση της περιουσίας της, έσοδα από την επιχειρηματική δραστηριότητά της, επιχορηγήσεις από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, την Ευρωπαϊκή Ένωση, διεθνείς ή εθνικούς οργανισμούς ή Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α’ και Β’ βαθμού, έσοδα από άλλα προγράμματα, κεφάλαια από κληροδοτήματα, δωρεές και παραχωρήσεις της χρήσης περιουσιακών στοιχείων, καθώς και κάθε άλλο έσοδο από την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων της σύμφωνα με το καταστατικό της.
Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι όλα τα έσοδα που αποκτούν οι Κοιν.Σ.Επ., συμπεριλαμβανομένων τόσο των συνδρομών που τυχόν εισπράττουν από τα μέλη τους εφόσον δεν εισφέρονται για κάλυψη του κεφαλαίου της επιχείρησης, όσο και των δωρεών και χορηγιών που πραγματοποιούνται προς αυτές, φορολογούνται ως εισόδημα από επιχειρηματική δραστηριότητα.
Θ. Συμπέρασμα
Οι Κοιν.Σ.Επ. εντάσσονται στην απόπειρα του Κράτους να προωθήσει την Κοινωνική Ένταξη και Συνοχή και την Κοινωνική Οικονομία, μέσω της σύστασης ειδικών συνεταιρισμών που θα προωθούν τους σκοπούς της κοινωνικής ένταξης ευπαθών ομάδων, της κοινωνικής φροντίδας και της συλλογικότητας.
Ενώ όμως οι ως άνω επιχειρήσεις έχουν κατεξοχήν κοινωνικό σκοπό- και αυτό βεβαίως προκύπτει πρωτίστως από το γεγονός ότι εκ του νόμου δεν επιτρέπεται η διανομή κερδών στα μέλη της Κοιν.Σ.Επ. με την εξαίρεση των εργαζομένων σε αυτή που ανήκουν στις Ευπαθείς Ομάδες- , φορολογικά αντιμετωπίζονται όπως και οι λοιποί επιτηδευματίες.
Ειδικότερα, αφενός καταργήθηκε η ευεργετική φορολογική διάταξη της μη φορολογίας του εισοδήματος των Κοιν.Σ.Επ. για το ποσοστό των κερδών τους το οποίο διατίθετο για το σχηματισμό αποθεματικού και τις δραστηριότητές τους, αφετέρου οι Κοιν.Σ.Επ. φορολογούνται όπως τα υπόλοιπα νομικά πρόσωπα ή νομικές οντότητες του ως άνω άρθρου 45 του ΚΦΕ και έχουν όλες τις υποχρεώσεις που έχουν και οι λοιποί φορολογούμενοι επιτηδευματίες (π.χ την υποχρέωση να υποβάλουν περιοδικές δηλώσεις Φ.Π.Α, την υποχρέωση να καταβάλουν τέλος επιτηδεύματος κλπ).