Απαλλοτριώσεις
ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ
Το άρθρο 17 παρ. 1 του συντάγματος προστατεύει το αγαθό της ιδιοκτησίας.
Τo άρθρο 17 παρ. 2 επιτρέπει τη στάθμιση του αγαθού της ιδιοκτησίας με αυτό της δημόσιας ωφέλειας και εισαγάγει έτσι το θεσμό της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ενώ θέτει τρείς προϋποθέσεις για την επιτρεπτή αποξένωση του ιδιοκτήτη από την ακίνητη περιουσία του:
α) την αποδεδειγμένη δημόσια ωφέλεια η οποία επίσης αποδεδειγμένα δεν μπορεί να επιτευχθεί με άλλο μέσον λιγότερο επαχθές για τον ιδιοκτήτη.
β) τη νομοθετική πρόβλεψη που πρέπει να προηγείται της απαλλοτρίωσης και να καθορίζει λεπτομερώς τον τρόπο και τη διαδικασία της απαλλοτρίωσης ώστε να δίνει το δικαίωμα στη διοίκηση να προβεί σε απαλλοτριώσεις για συγκεκριμένο σκοπό ( με τυπικό ή κανονιστικό νόμο).
γ) την πλήρη αποζημίωση του ιδιοκτήτη η οποία καθορίζεται με δικαστική απόφαση (προσωρινά από Μονομελές Πρωτοδικείο και Εφετείο και οριστικά από το Εφετείο).
Σε κάθε περίπτωση η αποζημίωση θεωρείται ότι έχει καταβληθεί όταν το Κράτος καταθέσει το σχετικό ποσό που όρισε το Δικαστήριο στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων ανεξάρτητα από άλλες δικαστικές και εξώδικες ενέργειες του δικαιούχου.
Στην πράξη, όπως προέβλεπε αρχικά το Σύνταγμα έως την αναθεώρηση του 2001, η αποζημίωση προηγείται πάντα της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης. Κρίσιμος χρόνος είτε στην περίπτωση προσωρινού καθορισμού αποζημίωσης είτε οριστικού καθορισμού είναι ο χρόνος της σχετικής συζήτησης στο δικαστήριο. Η αποζημίωση πρέπει να καταβληθεί εντός ενάμισι έτους από την δικαστική απόφαση. Εάν μειώνεται η αξία μέρους του ακινήτου λόγω της απαλλοτρίωσης καθορίζεται και ιδιαίτερη επιπλέον αποζημίωση.
Η έως σήμερα πρακτική έχει ως αποτέλεσμα μεγάλες καθυστερήσεις στην εκτέλεση μεγάλων έργων ενώ επίσης το κράτος θεωρεί ότι πρέπει πλέον να αντιμετωπισθεί η υπερκοστολόγηση των απαλλοτριώσεων (λέγεται ότι ανέρχεται σε 10% του κόστους κατασκευής του έργου έναντι 2% -3% στην υπόλοιπη Ευρώπη). Έτσι, εξετάζεται σήμερα όχι μόνο νομοθετική μεταρρύθμιση αλλά αναγκαστικά και σχετική συνταγματική αναθεώρηση.
Σύμφωνα με τη διαδικασία που προβλέπεται στον Κώδικα Απαλλοτριώσεων Ν. 2882/2001 στη Συνήθη Διαδικασία Απαλλοτριώσεων (μέσου μεγέθους) περιλαμβάνονται η Σύνταξη Κτηματολογίου, η Διαδικασία Κήρυξης Απαλλοτριώσεων, Η Διαδικασία Αποζημίωσης Απαλλοτριώσεων (περιλαμβάνει κίνηση δίκης για αποζημίωση) και η Διαδικασία Αναγνώρισης Δικαιούχων που εκτελείται παράλληλα με τη Διαδικασία Αποζημίωσης (περιλαμβάνει δίκη για την αναγνώριση των δικαιούχων και τυχόν κτηματολογικές διορθώσεις). Εκτίμηση χρόνου: περίπου 2 χρόνια.
Η Διαδικασία κατεπείγουσας Απαλλοτρίωσης (προβλεπόμενος χρόνος: 18 μήνες), ενέχει μικρή απλοποίηση διαδικασιών και, ενώ νομικά μπορεί να παρακαμφθεί το εμπόδιο της προηγούμενης αποζημίωσης, πρακτικά η αποζημίωση προηγείται της απαλλοτρίωσης Διαδικασία Ανάκλησης Απαλλοτρίωσης λαμβάνει χώρα εάν δεν συντελεσθεί εντός 18 μηνών από την έκδοση της σχετικής δικαστικής απόφασης, εάν εντός 4 ετών από την κήρυξη της απαλλοτρίωσης δεν έχει καθορισθεί δικαστικά η αποζημίωση. Επίσης μπορεί να λάβει χώρα πριν ή μετά την απαλλοτρίωση για άλλους ειδικούς κατά περίπτωση λόγους. Η Βεβαίωση Πράξης Ανάκλησης εκδίδεται βάσει απόφασης της αρχής που κήρυξε την απαλλοτρίωση και δημοσιεύεται στο ΦΕΚ.
Η Διαδικασία Επίταξης (εκτιμώμενος χρόνος: 5 μήνες) ξεκινά (δέσμευση και παράδοση ακινήτου) αμέσως μετά την κήρυξη της απαλλοτρίωσης.
Η Διαδικασία Απαλλοτριώσεων για έργα με φορέα εκτέλεσης Ανώνυμες Εταιρείες του Δημοσίου: Η διαδικασία είναι βραχύτερη και οι υποχρεώσεις των Α.Ε. αυξημένες.
Η Διαδικασία Απαλλοτριώσεων σε περιοχές εντός σχεδίου πόλεως (εκτιμώμενος χρόνος: 24-30 μήνες) διαφέρει ως προς τον τρόπο σύνταξης κτηματολογικών διαγραμμάτων και πινάκων και στις διαδικασίες προ-εκτίμησης.
Η Διαδικασία Απαλλοτριώσεων υπέρ άλλων φορέων και ειδικότερα υπέρ δήμων και κοινοτήτων γίνεται βάσει του Ν. 2882/2001 όπου αυτός δεν αντίκειται στο Π.Δ. 410/1995.
Με το Ν. 3894/2010 ο οποίος στοχεύει σε “fast track” στρατηγικές επενδύσεις απλουστεύεται η διαδικασία απαλλοτριώσεων και εισάγεται ο θεσμός της απαλλοτρίωσης και υπέρ φυσικών προσώπων (ιδιωτών επενδυτών). Μένει να αναθεωρηθεί σχετικά το Ελληνικό Σύνταγμα.
Τέλος, δικαστική προστασία κατά της κήρυξης απαλλοτρίωσης μπορεί να παρασχεθεί με Αίτηση Ακύρωσης στο Συμβούλιο της Επικρατείας και Αίτηση Αναστολής που εξετάζεται από την Επιτροπή Αναστολών του Συμβουλίου της Επικρατείας.